کالبدشکافی بلک‌فرایدی ایرانی؛ چرا کاربران جمعه سیاه را دوست ندارند؟

اولین جمعه آذرماه که آخرین جمعه ماه نوامبر میلادی است، چهره خیابان‌های سراسر جهان را دگرگون می‌کند. فروشگاه‌های مختلف علاوه‌ بر ارائه انواع تخفیف‌ها، تلاش می‌کنند با روش‌های گوناگون مشتریان را به خود جلب کنند. مردم دنیا هم همیشه این کارناوال تخفیف‌‌های رنگارنگ را فرصت مناسبی برای خرید می‌بینند و از دستش می‌دهند.

امسال هم به روال چند سال گذشته، فروشگاه‌های آنلاین و آفلاین ایرانی همزمان با جهان رسم بلک‌فرایدی را به جا آوردند؛ رسمی که البته ایرانیزه شده و متفاوت با دیگر کشورها برگزار می‌شود. بسیاری از فروشگاه‌ها از یک هفته قبل تبلیغات جمعه سیاه را آغاز کردند و علاوه بر بیلبوردهای تخفیف در خیابان، پیامک‌ها هم هر چند دقیقه یک‌بار، خواسته و ناخواسته برای کاربران ارسال می‌شدند: «تا ۹۰ درصد تخفیف خرید قسطی انواع پوشاک ورزشی»، «آیفون ۱۷ پرومکس به قیمت ۲۱ میلیون، PS5 به قیمت ۵ میلیون!»، «۴۸ ساعت فرصت طلایی! ۹۰ درصد تخفیف» و...

جمعه سیاه در کنار تغییر ظاهر شهر و بنرهایش، فضای شبکه‌های اجتماعی را هم تغییر داد. در ایکس (توییتر سابق) فقط در دو هفته، نزدیک به ۷ هزار مطلب با کلیدواژه «بلک فرایدی» منتشر شد و کاربران در کنار آن از هشتگ‌هایی از جمله اسنپ‌ـپی، دیجیکالا و اسنپ استفاده کردند.

بررسی داده‌های به‌دست آمده به کمک پلتفرم دیتاک نشان می‌دهد، بیش از ۶۱ درصد از کاربران ایکس نسبت به بلک فرایدی احساسات منفی داشتند و تنها ۱۸ درصد کاربران احساسات مثبتی را به آن ابراز کردند؛ مابقی کاربران هم احساس خاصی نسبت به این رویداد نداشتند.

اینستاگرام هم در دو هفته اخیر نزدیک به ۱۹ هزار پست با کلیدواژه‌ «بلک فرایدی» به خود دید که بررسی آن‌ها نشان می‌دهد در هر روز تقریبا یک‌هزار و ۳۵۰ مطلب با این موضوع منتشر شده است.

هرچند تحلیل احساسات پست‌های اینستاگرامی نشان می‌دهد که احساسات منفی نسبت به بلک فرایدی در اینستاگرام کمتر از ایکس بوده اما در این پلتفرم هم احساسات و واکنش‌های منفی به جمعه سیاه غالب بوده است. در واقع، ۵۱.۶ درصد از محتواهای منتشرشده درباره بلک‌فرایدی واکنش‌های منفی را دربرداشته و ۲۷.۸ درصد محتواها واکنش مثبت کاربران را نشان می‌دهد.

یکی از اولین انتقادات کاربران در شبکه‌های اجتماعی مختلف، بالا رفتن قیمت‌ها پیش از تخفیف و برگشتن به قیمت اصلی با عنوان حراج بود. کاربری در ایکس نوشت:

افزایش غیرمنتظره ترافیک سایت‌ها هم مورد انتقاد کاربران بود و باعث شد تعدادی از پلتفرم‌ها در همان ساعات اولیه بلک‌فرایدی، از دسترس خارج شوند و موجی نارضایتی‌ها را راه بیندازند.

از جمله فروشگاه‌هایی که تخفیف‌های آن در شبکه‌های اجتماعی سروصدای زیادی به‌پا کرد، تکنولایف بود. این فروشگاه با تمرکز بر کالاهای دیجیتال و موبایل، کمپین «جمعه سفید» را با ایده «تونل زمان» اجرا کرد که در آن کالاهای پرطرفدار در ساعات مشخصی با تخفیف‌هایی تا ۹۹ درصد عرضه می‌شدند.

با این حال، سناریوی «اتمام موجودی در ثانیه اول» برای تعداد زیادی از کاربران تکرار شد و خشمگین‌شان کرد. نقد کاربران به تکنولایف هم مشابه رقبایش بود: موجودی‌های بسیار محدود که پاسخگوی تقاضای میلیونی نیست و بیشتر جنبه ویترین دارد.

آرش پارساپور

بلک‌فرایدی ۱۴۰۴، یک جنون خاکستری: سود کسب‌وکارها و خشم کاربران

مطالعه '6

یکی از پر سروصداترین بخش‌های بلک فرایدی امسال، کمپین‌های تبلیغاتی دیجی‌کالا بود که با شعار «هر چیزی ممکنه» و وعده فروش کالاهایی مانند خودروی پژو ۲۰۷، آیفون ۱۷ پرومکس و پلی‌استیشن۵ با قیمت باورنکردنی یک میلیون تومان اجرا شد.

این اقدام که با هدف جذب ترافیک میلیونی طراحی شده بود، خیلی زود به پاشنه آشیل تبدیل شد. رأس ساعت مقرر (۱۲ بامداد ۷ آذر)، هجوم کاربران برای خرید این اقلام منجر به کندی شدید و خطاهای سیستمی شد.

بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی با انتشار تصاویری از لحظه خرید، مدعی شدند که دکمه خرید هرگز برای آن‌ها فعال نشده یا بلافاصله با پیام «ناموجود» مواجه شده‌اند. یکی از کاربران ایکس نوشت: «بین من و ۲۰۷ یک میلیون تومانی، فقط یک وب ارور فاصله بود.»

مسابقه «شکار گنج» برای یافتن شمش‌های طلا و کدهای تخفیف ۹۹ درصدی نیز حواشی زیادی داشت. تعداد زیادی از کاربران نوشتند بعضی از کدهای تخفیف در کسری از ثانیه توسط ربات‌ها شکار شده و کاربران را ناکام گذاشته است.

کاربرانی که‌ متخصص‌تر بودند با انتشار تحلیل‌های فنی مدعی شدند که زیرساخت مسابقه امکان رقابت عادلانه را از کاربران عادی سلب کرده است. اگرچه دیجی‌کالا بر سلامت مسابقه تأکید داشت، اما موجی از بی‌اعتمادی نسبت به شفافیت برندگان شکل گرفت و بسیاری این کمپین را یک «لاتاری غیرشفاف» نامیدند.

وجه تمایز اصلی بلک فرایدی ۱۴۰۴ نسبت به سال‌های قبل، تغییر رفتار اقتصادی مردم و گرایش شدید به سرویس‌های «الان بخر، بعداً پرداخت کن»(BNPL) بود. داده‌ها نشان می‌دهد که برای کاربر ایرانی که با تورم نقطه‌به‌نقطه ۴۹.۴ درصدی دست‌به‌گریبان است، قسط بیشتر از تخفیف اهمیت دارد.

اسنپ‌پی با کمپین «حراجمعه» و ارائه اعتبار خرید اقساطی ۴ماهه، بخش بزرگی از تقاضای بازار را جذب کرد. وعده قرعه‌کشی خودروی تویوتا برای خریداران نیز بخشی از استراتژی این پلتفرم برای تشویق به خرید بیشتر بود. هم‌زمان، دیجی‌پی نیز با ارائه وام‌های خرد و امکان خرید اقساطی تا ۱۲ ماه، تلاش کرد قدرت خرید ازدست‌رفته کاربران را جبران کند.

یکی از برجسته‌ترین واکنش‌های کاربران در طول کمپین‌های جمعه سیاه، شکایت گسترده از حجم بالای پیامک‌های تبلیغاتی بود. با نزدیک شدن به این روز، سیل عظیمی از پیامک‌ها با عناوینی مانند «فرصت فقط ۲۴ ساعت باقی است» یا «شروع تخفیف‌های ۷۰ درصدی» به گوشی کاربران سرازیر شد.

این بمباران پیامکی باعث آزار تعداد زیادی از کاربران شد. بسیاری از آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند توجهی به این پیامک‌ها نداشتند و به‌ دلیل تکرار کلافه‌کننده، جذاب نبودن پیشنهادها و لغو نشدنی بودن پیامک‌ها از اپراتور خود ناراضی بودند. کاربری در پستی انتقادی در ایکس نوشت: «فکر کنم فقط نانوایی سر کوچه پیامک تخفیف بلک فرایدی نفرستاده.»

بر اساس گزارش‌های شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک)، تراکنش‌های شبکه پرداخت در آبان و اوایل آذر ۱۴۰۴ رشد اسمی حدود ۵۸ درصدی نسبت به سال گذشته داشته است؛ اما کارشناسان هشدار می‌دهند که این عدد نباید گمراهمان کند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که «رشد حقیقی» تراکنش‌ها با کسر نرخ تورم تنها حدود ۶ درصد بوده است. این اختلاف فاحش تایید می‌کند که مردم پول بیشتری خرج کرده‌اند، اما کالای بیشتری نخریده‌اند؛ بلکه صرفاً هزینه تورم کالاها را پرداخته‌اند.

هانیه کلهر

تلاش برای «حفظ ارزش پول» به‌ جای «مصرف»؛ ایرانی‌ها برای بقا می‌جنگند

مطالعه '4

بلک فرایدی ۱۴۰۴ در ایران را می‌توان نقطه عطفی در تجارت الکترونیک کشور دانست؛ نه لزوماً به دلیل رکوردهای فروش، بلکه به‌واسطه تغییر بنیادین در رفتار مصرف‌کننده و استراتژی پلتفرم‌ها.

گذار از «جشنواره خرید» به «استراتژی بقا»

آمارهای اقتصادی و رفتار کاربران در سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که بلک‌فرایدی دیگر آن کارناوال خریدِ کالاهای لوکس و غیرضروری نیست. در سایه رکود تورمی، این رویداد به یک «فرصت تنفس» برای قشر متوسط تبدیل شده تا بتوانند به نیازهای انباشته‌شده خود، از لوازم خانگی تا پوشاک، را با اتکا به مدل‌های خرید اقساطی پاسخ دهند.

همچنین، همین مساله که اولین سوال خریداران در بلک‌فرایدی از میزان تخفیف به امکان خرید اقساطی و تعداد اقساط تغییر کرده، گواه این ادعاست که مدیریت نقدینگی جایگزین لذت خرید شده است.

اعتراضات کاربران به قیمت‌سازی‌های صوری و تخفیف‌های غیرواقعی هم نشان داد که نهادهای نظارتی مانند اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی و سازمان تعزیرات، از سرعت تحولات بازار عقب مانده‌اند. در حالی که پلیس فتا تمرکز خود را بر کلاهبرداری‌های فیشینگ و درگاه‌های جعلی معطوف کرده بود، بخش بزرگی از نارضایتی مردم متوجه فروشگاه‌های رسمی و دارای مجوز بود که با دستکاری قیمت‌های مرجع، مفهوم «تخفیف» را بی‌معنا کردند.