بازنویسی تاریخ گربه‌ها؛ دوستان پشمالوی ما بسیار دیرتر از تصور قبل اهلی شدند

شواهد ژنتیکی تازه، داستان اهلی‌شدن گربه‌ها را بازنویسی کرده است. گربه‌های اهلی امروزی (Felis catus) نه از شام، بلکه از شمال آفریقا منشأ گرفته‌اند و طی دو هزار سال گذشته به اروپا و شرق آسیا گسترش پیدا کرده‌اند؛ زمانی بسیار متأخرتر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد.

گربه‌های اهلی امروزی که از نژاد گربه‌وحشی آفریقایی (Felis lybica lybica) هستند، برخلاف تصورات قبلی که خاستگاه آن‌ها را در ناحیه شام می‌دانست، سفری طولانی‌تر و پیچیده‌تر را برای رسیدن به محل زندگی ما طی کرده‌اند. پژوهش‌های پیشین ادعا می‌کردند این گونه شاید از حدود ۹۶۰۰ سال پیش از میلاد به اروپا راه یافته باشد، اما داده‌های تازه تصویر متفاوتی به‌دست می‌دهد.

به‌گزارش نیوساینتیست، کلاودیو اوتونی از دانشگاه تور ورگاتای رم و همکارانش برای حل این معما، ۲۲۵ نمونه باستانی گربه را از نزدیک به ۱۰۰ محوطه باستان‌شناسی در اروپا و مناطق امروزی ترکیه بررسی کردند. آن‌ها توانستند از میان این مجموعه بزرگ، ۷۰ ژنوم باستانی استخراج کنند که گستره‌ای بیش از ۱۰ هزار سال را دربرمی‌گرفت؛ از هزاره نهم پیش از میلاد تا قرن نوزدهم میلادی. تیم پژوهش همچنین ۱۷ ژنوم از نمونه‌های موزه‌ای و گربه‌وحشی‌های امروز در ایتالیا، بلغارستان، مراکش و تونس به‌دست آورد.

اوتونی توضیح می‌دهد که تمدن‌های مدیترانه‌ای در هزاره نخست پیش از میلاد نقش اصلی را در انتشار گربه‌وحشی‌های آفریقایی در منطقه داشتند؛ روندی که دست‌کم دو جمعیت ژنتیکی کاملاً متفاوت را شامل می‌شد. یک جمعیت احتمالاً از گربه وحشی‌های شمال‌غرب آفریقا تشکیل شده بود که به ساردینیا راه یافتند و نیاکان گربه وحشی‌های امروزی این جزیره شدند. جمعیت دوم نیز به‌مرور نیای ژنتیکی گربه‌های اهلی امروزی را پدید آورد.

اوتونی می‌گوید: «در مراحل اولیه اهلی‌سازی، گربه‌ها احتمالاً توانایی شگفت‌انگیزی در سازگاری با محیط انسانی داشتند. انعطاف‌پذیری بوم‌شناختی آن‌ها باعث موفقیتشان شد. می‌توانستند در شرایط مختلف شهری و حومه‌ای کنار انسان‌ها زندگی کنند، آن‌ها را در سفرهای طولانی همراهی کنند و همین سازگاری‌ها مسیر موفقیت تکاملی‌شان را شکل داد.»

در پژوهشی دیگر، شوجین لوئو از دانشگاه پکن و همکارانش ۲۲ مجموعه از بقایای گربه‌سانان را در چین، با قدمتی بیش از پنج هزار سال، بررسی کردند و ژنوم ۱۳۰ گربه باستانی و امروزی اوراسیایی را تحلیل کردند. نتیجه‌ی این پژوهش نیز حیرت‌آور بود: بیش از پنج هزار سال پیش، گونه‌ای کاملاً متفاوت در کنار انسان‌ها زندگی می‌کرد: گربه پلنگی (Prionailurus bengalensis)، گربه وحشی کوچکی که در شرق آسیا بومی است.

لوئو می‌گوید: «این گربه‌ها به‌دلیل وجود جوندگان به سکونتگاه‌های انسانی رفت‌وآمد داشتند، اما هرگز واقعاً اهلی نشدند.» این پژوهش نشان می‌دهد گربه‌های اهلی واقعی، تنها در حدود ۱۳۰۰ سال پیش، در دوران دودمان تانگ، وارد چین شدند. شواهد ژنتیکی نشان می‌دهد این گربه‌ها از خاورمیانه و آسیای مرکزی آمده‌اند و احتمالاً بازرگانان آن‌ها را از طریق جاده ابریشم به چین بردند.

با وجود بیش از ۳۵۰۰ سال زندگی نسبتاً نزدیک در کنار انسان، گربه‌های پلنگی هرگز مسیر اهلی‌شدن را طی نکردند و در نهایت دوباره به زیستگاه طبیعی خود بازگشتند.

لوئو می‌گوید: «خیلی‌ها از من می‌پرسند اگر این گربه‌های پلنگی دوست‌داشتنی از تولگی کنار ما بزرگ شوند، می‌توان آن‌ها را به‌عنوان حیوان خانگی نگه داشت؟ پاسخ من ساده است: این کار را امتحان نکنید. نیاکان ما بیش از سه‌هزار سال این کار را آزمودند و موفق نشدند.»

پژوهش اول در نشریه‌ی Science و پژوهش دوم در نشریه‌ی Cell Genomics منتشر شده است.